در این مبحث قصد داریم برای شما از انواع بازارهای سرمایه و سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه مخصوصا بورس صحبت کنیم. به شما خواهیم گفت چطور سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه را امتحان کنید تا از اقدام خود پشیمان نشوید؛ همچنین در مورد بازار پولی، اتفاقاتی که در آن می‌افتد و چند نمونه از تفاوت و تشابهات بازارها صحبت می‌کنیم.
بازار مالی و انواع آن
شاید تا به حال بر این باور بوده باشید بازار محدود به محلی است که شخصا افراد در آن حضور پیدا می‌کنند و بنا بر نیازی که دارند اقدام به خرید کالایی می‌کنند، اما باید بدانیم اصطلاح “بازار” محدود به این مورد نیست. ما نوع دیگری از بازار به نام بازار مالی را برای شما تعریف و سپس به مطالعه انواع آن خواهیم پرداخت.
بازار مالی
بازار مالی مفهومی گسترده دارد که برای طیف وسیعی از بازارها به کار می‌رود. هر بازاری که در آن تجارتی صورت می‌گیرد یک بازار مالی به حساب می‌آید.
معامله‌گران در بازارهای مالی، دست به خرید و فروش دارایی‌های مالی می‌زنند. دارایی‌هایی از قبیل اوراق‌بهادار، طلا، سهام، کالا و… در این بازارها معامله می‌شوند. قیمت معاملات در این بازارها بر اساس فرایند عرضه و تقاضا مشخص می‌شود.
برای اینکه شرکت‌ها بتوانند به سرمایه مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند لازم است بازارهای مالی، یک سیستم باز و منظم ایجاد کنند. بازارهای مالی برای عملکرد صحیح اقتصادهای سرمایه‌داری بسیار حیاتی هستند. درواقع بازارهای مالی پلی است بین دو دسته از افراد: افراد با مازاد منابع و کسانی که با کمبود منابع مالی مواجه هستند.
اکثر افراد زمانی که حرف از بازارهای مالی می‌شود، فقط به یاد بورس اوراق بهادار می‌افتند. در حالی که بازارهای مالی مختلف، با اهداف متفاوتی وجود دارد که تعداد اندکی با آن ها آشنایی دارند.
برای مثال بازارهای بورس کالا، بازار طلا، بازار مسکن و… نمونه‌هایی از انواع بازارهای مالی هستند که در اینجا به اختصار به چند مورد از آن ها می‌پردازیم.
می‌توانیم بازارهای مالی را بر‌اساس حق مالی، سررسید ابزار مورد معامله، ساختار سازمانی و زمان واگذاری آنها به چهار دسته طبقه‌بندی کنیم:
- بازارهای مالی بر‌اساس حق مالی
- بازار مالی بر‌اساس سررسید ابزار مورد معامله
- بازارهای مالی بر‌اساس ساختار سازمانی
- بازارهای مالی بر‌اساس زمان واگذاری
هر کدام از این چهار بازارها خود طبقه بندی مربوط به خود را دارند که در ادامه ضمن توضیحاتی آن را ذکر خواهیم کرد.
۱. بازارهای مالی بر اساس حق مالی
دو دسته‌اند: بازار بدهی و بازار سهام
۱.۱: بازار بدهی
در بازار بدهی مطالبات ثابت یا ابزارهای بدهی مثل اوراق قرضه معامله می‌شوند.
۱.۲: بازار سهام
در بازار سهام سرمایه‌گذاران به مبادله سهام می‌پردازند.
۲. بازار مالی بر‌اساس سررسید ابزار مورد معامله
این نوع بازار به طور کلی به دو دسته بازار پول و سرمایه تقسیم می‌شود.
۲.۱: بازار پول
یکی از انواع بازارهای مالی، بازار پول است که در آن از هر ابزار یا دارایی با توان نقد شوندگی بالا یا ابزارها و دارایی‌های خرد برای تبادل استفاده می‌شود. این ابزارها معمولا توسط اشخاص، بنگاه‌های تجاری و شرکت‌ها استفاده می‌شوند و در واقع نوعی جانشین پول هستند که سررسید کمتر از یک سال دارند.
از اصلی‌ترین دلایلی که بازار پولی مورد توجه اشخاص و بنگاه‌ها قرار گرفته است می‌توان به عدم نیاز به هم‌زمانی دریافت پول و انجام مخارج، اشاره کرد. ابزارهایی که می‌توان در بازار پول استفاده کرد شامل: سپرده‌ها، وام با وثیقه، حواله و بروات، می‌شود.
همانطور که اشاره کردیم سرعت نقدشوندگی در این بازار بسیار بالا است. نرخ بهره در بازار پول، با مدت زمان نگهداری اوراق بهادار متناسب است. یعنی هرچه مدت زمان نگهداری اوراق بهادار بیشتر باشد، از آن طرف نرخ بهره هم افزایش پیدا می‌کند. نرخ بهره بازار پول کمتر از نرخ بهره بازار سرمایه است چرا که مدت زمان سررسید کوتاه‌تر است. همچنین ریسک عدم پرداخت در این بازار پایین است.
اگر بخواهیم نمونه هایی از اوراق قابل معامله در بازار پول برای شما بیاوریم، اوراق خزانه (اوراق بهادار کوتاه‌مدت با سررسید ۳ ماه تا یک سال) و اوراق تجاری شرکت‌ها (اوراق با سررسید ۲۷۰ روز یا کمتر)، را برای شما مثال می‌زنیم. از نهادهای مالی مختلف این بازار هم می‌توان به بانک‌های تجاری و واسطه‌های مالی و… اشاره کرد.
۲.۲: بازار سرمایه
بازار سرمایه یا همان بازار بورس اوراق بهادار، یکی از بازارهای مالی است. این بازار برای خرید و فروش اوراق قرضه و اوراق مالکیت است. ایجاد پل ارتباطی بین تامین کننده سرمایه‌های خرد و کلان، چه حقیقی و چه حقوقی و متقاضیان سرمایه مثل شرکت‌ها کار اصلی بازار سرمایه است.
بازار سرمایه در واقع فرآیند خرید و فروش ابزارهای مالی (اسناد خزانه، اوراق تجاری و گواهی سپرده) را آسان می‌کند. شاخص‌ترین ابزار مالی این بازار اوراق مالکیت که اکثرا با نام سهام شناخته می‌شود و اوراق قرضه یا مشارکت است.
برخلاف بازار مالی پول، بازار سرمایه محلی برای عرضه و فروش سهام و اوراق قرضه با سررسید بیشتر از یک سال است.
با توجه به اهمیت بازار سرمایه در بین بازارهای مالی، به تعریف آن و دسته‌بندی‌هایش بسنده نمی‌کنیم و مطالبی افزون بر آن را در ذیل این مطلب برای شما می‌گوییم.
بازار سرمایه ابزارهای قابل معامله در خود را از لحاظ چرخه عمرشان در دو بازار مختلف در خود جای داده است.
بازار اولیه
بازاری که اوراق بهادار برای اولین بار در آن عرضه و مبادله می‌شوند، بازار اولیه است. بر این اساس می‌توانیم بگوییم تشکیل سرمایه در بازار اولیه اتفاق می‌افتد.
بازار ثانویه
بعد از اینکه اوراق بهادار برای بار اول، در بازار اولیه مورد معامله قرار گرفت، وارد بازار ثانویه می‌شود. بازار ثانویه این امکان را فراهم می‌آورد تا اوراقی که قبلا در بازار اولیه مورد معامله قرار گرفتند، دوباره معامله شوند و دارندگان آنها نگرانی‌ای بابت خرید و فروش اوراق نداشته باشند. جالب است بدانید تعداد دفعات انجام معامله در بازار ثانویه محدودیتی ندارد. بازار بورس نمونه‌ای سازمان‌یافته از این بازارها است.
در بازار ثانویه، قیمت اوراق بهادار (مثل سهام)، نشان‌دهنده عملکرد مدیریت شرکت است. هرچه قیمت سهامی بالا برود، نشانگر عملکرد بهتر واحد مدیریت است که در نهایت منجر‌به افزایش سرمایه و ثروت سهامدارانش خواهد شد.
بازار ثانویه می‌تواند به شکل‌های زیر نیز وجود داشته باشد:
بازار مذاکره یا حراج
در بازار مذاکره یا حراج خریداران و فروشندگان و یا کارگزاران آنها به‌طور مستقیم با هم معامله می‌کنند. زمانی معامله در این بازار انجام می‌گیرد که بالاترین قیمتی که برای خرید سهم پیشنهاد شده با پایین‌ترین قیمتی که یک شخص حاضر است سهام خود را به فروش برساند، برابر باشند.
بازار کارگزاری
اگر به تعداد کافی خریدار و فروشنده در بازار مزایده وجود نداشته باشد، معامله‌گران به سراغ یک کارگزار می‌روند. کارگزار با گرفتن حق کمیسیون، طرف معامله‌ای که حاضر به خرید یا فروش سهامش متناسب با شرایط شما باشد را می‌یابد و به این شکل معامله انجام می‌شود.
بازار دلالی
افرادی هم در بازار وجود دارند که حاضرند ریسک ناشی از نوسانات قیمت‌ها را به جان بخرند. این‌گونه افراد از تغییرات قیمت در بازار استفاده می‌کنند. نوسان‌گیر‌ها را می‌توان از جمله فعالان این بازار دانست.
۳. بازارهای مالی بر‌اساس ساختار سازمانی
بازارهای مالی از لحاظ قانون‌مندی، نظم و ساختار سازمانی به چهار دسته زیر تقسیم می‌شوند.
۳.۱: بازارهای رسمی
بورس اوراق بهادار یکی از بازارهای رسمی سازمان‌یافته است که شامل تسهیلات فیزیکی مشهود است. قوانین و شرایط سخت‌گیرانه‌ای برای شرکت‌هایی که به این بازار ورود پیدا می‌کنند اعمال می‌شود. این شرکت‌ها از لحاظ میزان نقدینگی، شفافیت اطلاعات و… مورد بررسی قرار می‌گیرند. می‌توان گفت ریسک شرکت‌های فعال در بورس کمتر از سایر بازارها مثل فرابورس است. عمده‌ترین اعضای فعال در بورس ایران، کارگزاران، معامله‌گران و بازارسازان هستند.
به این بازار، بازار اول هم گفته می‌شود و معاملات مربوط به شرکت‌های بورسی در آن انجام می‌شود.
۳.۲: بازار خارج از بورس
بازار خارج از بورس (OTC) که به آن بازار مبتنی بر چانه‌زنی هم گفته می‌شود، بازاری است که در آن، بر روی اوراق بهادار شرکت‌هایی که در بورس پذیرفته نشده‌اند معامله صورت می‌پذیرد. این بازار مکان فیزیکی‌ای ندارد و شرایط آسان‌تری برای ورود به آن، به نسبت بازارهای رسمی وجود دارد.
در ایران بازار فرابورس یعنی همان بازار خارج از بورس و تنها تفاوتی که بین آنها وجود دارد این است که بازار فرابورس دارای یک مکان فیزیکی است. همچنین به این بازار، بازار دوم نیز گفته می‌شود.
۳.۳: بازار سوم
این بازار، کلیه بازارهای خارج از بورس را شامل می‌شود. در این بازار تمام اوراق بهاداری که در بورس پذیرفته شده‌اند، در خارج از بورس مورد معامله قرار می‌گیرند. معمولا سازمان‌ها و موسسات بزرگ سرمایه‌گذاری در این بازار به معامله اوراق بهادار می‌پردازند. شاید یکی از دلایل این کار، حق کمیسیون و کارمزد کمتری که این بازار دارد، باشد.
۳.۴: بازار چهارم
معمولا سازمان‌هایی که قصد انجام معاملات خیلی بزرگی را دارند، در بازار چهارم فعالند. در این بازار به این دلیل که کارمزدی پرداخت نشود، طرفین معمولا به‌طور مستقیم و بدون دخالت کارگزار اقدام به معامله می‌کنند. نوعی سیستم کامپیوتری وجود دارد که موسسات با استفاده از آن می‌توانند مقادیر زیادی از اوراق بهادار و یا سهام را بدون وجود هیچ واسطه‌ای خرید و فروش کنند. معمولا این بازار برای معاملات عمده و بلوکی است.
۴. بازارهای مالی بر‌اساس زمان واگذاری
در آخرین تقسیم‌بندی بازار را از نظر زمان واگذاری به دو دسته بازار آتی و بازار نقدی تقسیم‌بندی می‌کنیم.
۴.۱: بازار آتی
بازاری است که اوراق مشتقه در آن مورد معامله قرار می‌گیرند. به‌همین دلیل به این بازار، بازار اوراق مشتقه نیز گفته می‌شود. اوراق مشتقه، قراردادی است که طی آن دارنده‌اش را موظف یا مختار می‌کند تا در یک تاریخ معین در آینده، دارایی را بخرد و یا بفروشد. از انواع اوراق مشتقه می‌توان به قراردادهای مالی و اختیار معامله، اشاره کرد.
۴.۲: بازار نقدی
بازاری است که در آن به محض انجام شدن معامله، تمام مبادلات مالی نیز در همان لحظه اتفاق می‌افتد. یعنی سریعا پس از پرداخت مبلغ توسط خریدار، مالکیت آن کالا یا اوراق‌بهادار به خریدار انتقال داده می‌شود.
تفاوت‌های بازار سرمایه و پول
هرچند در مطالب فوق این دو بازار را به‌طور کامل توضیح دادیم اما چون معمولا افراد آنها را یکی می‌دانند قصد داریم در اینجا مختصرا به بیان تفاوت‌ها بپردازیم:
ویژگی‌های بازار پول:
- – بازدهی یا نرخ بهره معین و ثابتی دارند
- – قدرت نقد شوندگی بالاتری دارند
- – سر رسید کوتاه مدت (کمتر از یک سال) دارند
- – ریسک کمتری دارند
ویژگی‌های بازار سرمایه:
- – بازدهی یا نرخ بهره شناور و نامعین دارند
- – قدرت نقد شوندگی کمتری دارند
- – سر رسید بلند مدت (بیشتر از یک سال حتی نامحدود) دارند
- – ریسک بیشتری دارند.
تفاوت بازار سرمایه در ایران و جهان
بازار سرمایه ایران نسبت به جهان محدودیت‌هایی دارد. معمولا افرادی که در بازار بورس ایران توانسته‌اند سود کنند، سود کردن‌شان در بازار سرمایه جهانی کار دشواری نیست چرا که آنان در بورس ایران موفق به گذراندن شرایط سخت‌تری شده‌اند! همچنین کسانی که در بازار سرمایه ایران دچار شکست شدند، در بازار سرمایه جهانی راحت‌تر می‌توانند درصدد جبران این خسارات بربیایند.
برخی محدودیت‌هایی که سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه ایران با آن مواجهند عبارت است از:
– محدودیت ساعات معاملات در روز
– محدودیت نقدینگی و صف های خرید و فروش
– محدودیت مقدار نوسان روزانه
– محدودیت حجم مبنا
– و از همه مهمتر: امکان شروع با سرمایه‌های خرد و گرفتن اعتبارهای زیاد از طرف شرکت کارگزاری با سود خیلی کم که به لورج معروف است.
– امکان به دست آوردن سود حتی در شرایطی که شاخص منفی و روندها نزولی هستند
– شفافیت بالای بازار و بسته نشدن نماد معاملاتی مورد نظرتان
مزایای سرمایه گذاری در بازار بورس
۱. امنیت بازار بورس
هر کس که در بورس سرمایه‌گذاری کنند، از حمایت قانونی برخوردار می شود؛ زیرا بورس بازاری قانونی است. سازمان بورس بر معاملات بورس تهران نظارت دارد و اجازه هر فعالیتی را به افراد حقیقی و حقوقی متخلف نمی‌دهد. لازمه ورود به بورس برای شرکت ها این است که شفافیت مالی و اداری داشته باشند، سود ده باشند و تمامی اطلاعات‌شان را در «سامانه کدال» منتشر کنند. سامانه کدال یا سامانه اطلاع رسانی ناشران کدال جایی است که شرکت‌های بورسی تمامی اطلاعات خود را آنجا منتشر می‌کنند. استفاده از این سامانه برای تمامی افراد رایگان و بدون هیچ‌گونه محدودیتی است.
۲. امکان سرمایه گذاری در بورس با مبالغ کم و محدود
تصور عموم افراد این است که برای ورود به بورس سرمایه بالایی مورد نیاز است در حالی که حتی با حدود ۵۰۰ هزار تومان هم می‌شود وارد شد. به بیان دیگر، شما با هر سرمایه‌ای می‌توانید به این بازار وارد شوید. در حالی که بیشتر گزینه‌های دیگر سرمایه گذاری به سرمایه بیشتری نیاز دارند.
بورس ایران تمامی سرمایه‌گذاران را از خرد تا کلان، می‌پذیرد و در ارتباط با حداکثر مبلغ سرمایه گذاری در بورس نیز محدودیت خاصی وجود ندارد. مبالغ بالا و هنگفت نیز در این بازار قابل سرمایه گذاری است.
۳. شفافیت اطلاعات
در بازار بورس می توان تغییرات را به صورت لحظه ای رصد کرد. شرکت هایی که وارد بورس می شوند باید از چند سال قبل سود ده باشند، سرمایه آن ها از مقدار معینی کمتر نباشد و تعهد نمایند که طبق استانداردهایی از پیش تعیین شده اطلاعات و صورت های مالی خود را برای استفاده عموم سهامدارن ارائه نمایند همین موضوع دلیلی است بر شفافیت این بازار نسبت به بازارهای دیگر مالی.
۴. نقدشوندگی بالا
نقدشوندگی بالا یعنی شرایط برای تبدیل دارایی به پول در سرعت زیاد مهیا باشد.
در بازار بورس ایران فقط کافی است چند بار روی ماوس کامپیوتر‌تان کلیک کنید یا چند بار با انگشت مبارک، صفحه تلفن هوشمند‌تان را لمس کنید، می‌توانید سهامی که دارید را بفروشید و دارایی نقدی‌تان را از پرتفو یا سبد سرمایه‌گذاری‌تان به حساب بانکی‌تان انتقال دهید. انتقال پول به حساب بانکی نیز تنها ۳ روز طول می‌کشد. از این راحت‌تر؟
۵. گزینه های متنوع سرمایه گذاری
در بازار بورس ابزارهای بسیار متنوعی وجود دارد که هر سرمایه گذار می تواند با توجه به توان مالی خود، سطح انتظارات از منافع آتی سرمایه گذاری و همچنین میزان ریسک پذیری خود مناسب‌ترین گزینه خودش را برگزیند. به بیان دیگر برای هر فرد ابزار سرمایه گذاری متناسب با سطح ریسک پذیری او وجود دارد.
۶. حفظ سرمایه در برابر تورم
تورم که باشد همیشه این نگرانی را برای عموم افراد وجود دارد که بتوانند دارایی‌های خود را در برابر ریسک تورم و کاهش ارزش حفظ کنند. بررسی آمار در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که بازار سرمایه اغلب بازدهی بسیار بالاتری نسبت به تورم داشته است.
با سرمایه‌گذاری مناسب و آگاهانه در بورس، ارزش دارایی افراد در مقابل تورم مصون می‌ماند. زیرا فرد به نسبت سهام خود، در دارایی شرکت سهیم است و با بالا رفتن ارزش دارایی‌های شرکت به مرور زمان، ارزش سهام او نیز رشد می‌کند.
بورس می‌تواند برای شما ثروت عظیمی ایجاد کند. البته حتما حواس‌تان باشد که کسب ثروت از طریق سرمایه‌گذاری در سهام کار ساده‌ای نیست و نیازمند کسب مهارت و تجربه است.
۷. بازار قانونی و شرعی
معاملات در این بازار بسیار نظام‌مند و بر پایه قانون است. تمامی ابزارهای مورد معامله در بورس قانونی و شرعی است. پس با سرمایه‌گذاری در این بازار نگران اینطور مسائل نباشید.
۸. در بورس، دوبل سود کنید
سرمایه‌گذاران بورس از دو محل سود کسب می‌کنند. اول اینکه شرکت‌ها هر سال و در پایان سال مالی خود، سودی که کسب کرده‌اند را به شکل نقدی میان سهامداران‌شان توزیع می‌کنند.
همچنین، متناسب با رشد و توسعه شرکت‌ها، قیمت اوراق بهادار یا سهام‌شان در بورس افزایش پیدا می‌کند و سهامداران از محل رشد قیمت سهم نیز سود کسب می‌کنند.
۹. قابلیت خوب برای نوسان‌گیری
در بورس ایران و همچنین تمام بورس‌های جهانی، سهامداران اجباری ندارند که حتما برای بازه زمانی تعیین شده‌ای سهام یک شرکت را نگاه دارند. شما حتی یک ثانیه بعد از اینکه سهام یک شرکت را خریداری کردید، می‌توانید تمامی سهام‌تان یا بخشی از آن را بفروشید.
بسیاری از معامله‌گران در بورس از این امکان استفاده می‌کنند و سودهای قابل توجهی به دست می‌آوردند. این افراد که اصطلاحا به آنها معامله‌گران تکنیکال یا نوسان‌گیر می‌گویند، ممکن است در یک روز سهام یک یا چند شرکت را چند مرتبه بخرند و بفروشند و از محل نوسان قیمت روزانه، سودآوری کنند.
۱۰. سرمایه‌گذاری آسان و بی دغدغه
انجام معامله در بورس به روش‌های مختلفی از جمله: حضوری تلفنی و اینترنتی امکان‌پذیر است.یکی دیگر از راه‌های سرمایه‌گذاری در بورس، سپرده‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. اما اگر تمایل دارید خودتان طعم شیرین سرمایه‌گذاری و معامله‌گری را بچشید با مراجعه به کارگزاری‌های بورس و انجام مراحل لازم که چندان وقتی نمی‌گیرد، کد بورسی‌تان را دریافت کنید.
بعد از آن به‌راحتی وارد این بازار شوید. استفاده از سامانه‌های معاملاتی آنلاین ساده‌ترین و همینطور جذاب‌ترین راه برای معامله‌گری در بورس است. شما در بورس می‌توانید سهام شرکت‌های م ختلفی را خریداری کنید. به عبارتی سبد سرمایه‌گذاری‌تان در بورس متنوع باشد و سهام شرکت‌های مختلفی اعم از پتروشیمی، فولاد، نفت، املاک، سرمایه‌گذاری و … را خریداری کنید.
۱۱. امکان مشارکت در اداره شرکت
سهامداران به نسبت سهام خود، مالک شرکت محسوب می‌شوند، پس حق دارند به همان اندازه در تصمیم‌گیری‌های مربوط به نحوه اداره شرکت، انتخاب مدیران و… مشارکت کنند.
البته به طور طبیعی مقدار سرمایه یک سهامدار خرد به اندازه‌ای نیست که بتواند وارد سهامداران عمده شرکت شود. اما در هر حال، خرید سهام شرکت به معنای مالکیت بخشی از آن شرکت است و تا زمانی که شخص آن سهام را نگه دارد، حق و حقوق یک سهامدار را دارا است.
مثلا یک فرد عادی با سرمایه محدود خود نمی‌تواند شرکت بزرگی مانند شرکت پتروشیمی راه‌اندازی کند، ولی با خرید سهام یک شرکت پتروشیمی یا هر شرکت دیگری، در روند سودآوری آن شرکت سهیم می‌شود و البته در مجمع عمومی شرکت هم دارای حق رأی خواهد بود.
در انتها، لازم است این نکته را بدانیم:
شما با خواندن این مطلب متوجه شدید که بازارهای مالی چه انواع مختلفی دارد همچنین با مزایای سرمایه‌گذاری در بورس هم آشنا شدید؛ شاید تمایل به این نوع سرمایه‌گذاری داشته باشید اما به دلیل پیچیدگی و حساسیت‌های این بازار فکر کنید که از پس سرمایه گذاری در بازار سرمایه برنمی‌آید؛ اما نگران نباشید. شما می‌توانید سرمایه‌تان را وارد سبدگردانی کنید، سبدگردانی‌ها با دانش و اطلاعاتی که دارند مسئولیت سهام شما را به شکل قانونی بر عهده می‌گیرند.
امیدوارم توانسته باشیم کمی از دغدغه شما سرمایه‌گذاران آینده را در بازار سرمایه کاسته باشیم.
