انواع شاخص‌هاي بورس و توضيح هر كدام

فعالان بازار سرمایه برای به دست آوردن سود مناسب در خرید و فروش سهام شرکت‌های بورسی، بايد به بررسی روند قیمت یا بازده سهام شرکت‌ها بپردازند؛ به‌همین‌منظور سهامدار از طریق قیمت سهام، سود شرکت در دوره‌های مختلف، بررسی روند بازدهی صنعت مربوطه و همچنين بررسی وضعیت بازار  اقدام به تصمیم‌گیری درباره خرید، فروش یا نگهداری نماد مدنظر خواهد کرد. درنتيجه سهامداران نیازمند استفاده از شاخص‌ها (Index) هستند که از این راه بتوانند به اطلاعات عمومی قیمت یا بازدهی در میان تمام یا گروهی از شرکت‌های بورسی دسترسی پیدا کنند.

انواع شاخص‌ها

1. شاخص کل قیمت در بورس اوراق بهادار TEPIX
2. شاخص قیمت و بازده نقدی (درآمد کل) TEDPIX
3. شاخص بازده نقدی TEDIX
4. شاخص صنعت و شاخص مالی
5. شاخص سهام آزاد شناور (TEFIX)
6. شاخص بازار اول و بازار دوم
7. شاخص ۵۰ شرکت برتر
8. شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

حال به توضيح و تفسير هر يك اين شاخص‌ها مي‌كنيم:

۱.شاخص کل قیمت در بورس اوراق بهادار TEPIX

شاخص کل قیمت (Tehran Exchange Price Index) در بورس اوراق بهادار که به‌طور خلاصه آن را شاخص کل می‌گویند، نمايان‌گر تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها در کل بازار است و میانگین افزایش یا کاهش قیمت سهام در بازار را بیان می‌کند.

تغییرات مذكور نسبت به تاریخ مبدا که در سال ۱۳۶۹ است، بیان می‌شود.

نکته  پراهميت دیگر آن‌که شاخص کل، میزان سود نقدی پرداختی به سهامداران را نشان نمی‌دهد.

براي مثال وقتی می‌گوییم شاخص کل۳۰ درصد رشد کرده است، به اين معناست كه میانگین قیمت سهام شرکت‌های بورسی به میزان۳۰ درصد نسبت به سال پایه (۱۳۶۹) افزایش پیدا کرده است.

شاخص کل به‌شكل لحظه‌ای در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران وجود دارد. اما برای آگاهي علاقه‌مندان، فرمول ریاضی مربوط به محاسبه شاخص کل قیمت در ادامه بیان شده است:

Pit قیمت شرکت  iام در زمان  t

 Qit تعداد سهام منتشره شرکت  iام در زمان  t

 Dt عدد پایه در زمان t که در زمان مبداء مساوي بوده است با QioPio∑

 Pio قیمت شرکت i ام در زمان مبدا

 Qio تعداد سهام منتشره شرکت  i ام در زمان مبدأ

 n  تعداد شرکت‌های مشمول شاخص

مي‌توانيم فرمول بالا را به شكل زير ساده كنيم:

ارزش جاری برای هر شرکت برابر است با حاصل‌ضرب تعداد سهام آن در قیمت هر سهم شرکت مورد نظر. از مجموع ارزش جاری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، ارزش جاری بازار به دست می‌آید.

پس چنانچه قبل‌تر هم گفته شد شاخص کل قیمت بازار بورس تهران، سهام كليه شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس را شامل مي‌شود و در صورتی‌ شرايطي كه نماد شرکتی بسته باشد یا برای مدتی معامله نشود، قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ می‌گردد. همان‌‌طور که از فرمول مشخص است، تعداد سهام منتشره شرکت‌ها، ملاك وزن‌دهی در شاخص مزبور است.

در حال حاضر در بورس اوراق بهادار تهران شاخص کل قیمت در سه گروه کل بازار، تالار اصلی و تالار فرعی محاسبه می‌گردد. ملاک محاسبه شاخص کل هر گروه، قیمت سهام شرکت‌های معامله‌شده در آن گروه است.

براي نمونه قیمت‌های سهام شرکت‌های معامله‌شده تابلوی اصلی، در محاسبه شاخص کل تالار اصلی لحاظ خواهد شد و قیمت سهام كليه شرکت‌های معامله‌شده کل بازار در محاسبه شاخص کل بازار لحاظ مي‌شود.

جامع، موزون و دردسترس بودن را می‌توان از جمله امتيازات این شاخص برشمرد.

همين‌طور شاخص کل در مواردی مانند افزایش سرمایه از طریق آورده یا مطالبات سهامداران، افزایش و کاهش شرکت‌ها و ادغام شرکت‌ها تعدیل می‌شود تا تغییرات ایجاد شده از این رخدادها در مقدار شاخص تاثیر نداشته باشد. لازم به ذکر است افزایش سرمایه از محل اندوخته و پرداخت نقدی باعث تعدیل این شاخص نمی‌شود.

۲. شاخص قیمت و بازده نقدی (درآمد کل) TEDPIX

این شاخص که از قیمت و بازده نقدی پرداختی تاثیر می‌گیرد، بازده کل بازار بورس را مشخص مي‌كند. روش محاسبه این شاخص مانند شاخص کل قیمت است. فرمول محاسبه شاخص درآمد کل به شکل زیر مي‌باشد:

Pit قیمت شرکت i ام در زمان  t

 Qit تعداد سهام منتشره شرکت  i ام در زمان  t

 RDt پایه شاخص قیمت و بازده نقدی در زمان t که مقدار آن در زمان مبداء مساوي بوده است.

n   تعداد شرکت‌های مشمول شاخص

پرداخت سود نقدی نیز باعث تعدیل شاخص درآمد مي‌شود.

۳. شاخص بازده نقدی TEDIX

تغییرات شاخص بازده نقدی، نشان‌دهنده میانگین بازده ناشی از پرداخت سود نقدی شرکت‌های بورسی به سهامداران است. درنتيجه وقتی شاخص سود نقدی رو به کاهش است، شرکت‌ها به‌طور میانگین سود کم‌تری را به‌صورت نقد بین سهامداران‌شان تقسیم می‌کنند.

برای محاسبه شاخص TEDIX به عدد پایه شاخص کل قیمت و پایه شاخص قیمت و بازده نقدی احتياج داریم. فرمول ریاضی این شاخص به شکل زیر است:

۴. شاخص صنعت و شاخص مالی

به‌طور کلی، همه شرکت‌های بورسی در دو بخش صنعتی و مالی دسته‌بندي می‌شوند. در بخش صنعتی شرکت‌های تولیدی و صنعتی شامل مخابرات، خودروسازی، سیمان، پتروشیمی و غيره قرار دارند و در بخش مالی نیز بانک‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بیمه و غيره حاضرند.

در این بين شاخص صنعت (Industrial Index) نمايان‌گر میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش صنعت و شاخص مالی (Financial Index) نیز میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌های فعال در بخش مالی مي‌باشد.  این دو شاخص پيرو فرمول و قواعد تعدیل شاخص کل قیمت هستند.

از طرف ديگر، همان‌گونه که پیش‌تر مطرح شد، بخش صنعت و بخش مالی هم می‌توانند به صنایع تشکیل‌دهنده تقسیم شوند و شاخص هر كدام از این صنایع جداگانه محاسبه شود؛ براي نمونه شاخص صنعت خودروسازی متوسط تغییرات قیمت شرکت‌های فعال در صنعت خودروسازی را نشان می‌دهد.

طبقه‌بندی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس به روش (international standard industrial classification) ISIC صورت گرفته شود.

۵. شاخص سهام آزاد شناور (TEFIX)

به‌طور کلی سهام شرکت‌های بورسی را سهامداران حقیقی و حقوقی خریداری می‌کنند و به‌طور معمول سهامداران حقوقی مالکان پرنفوذی در شرکت‌های بورسی به‌شمار می‌روند و در صورت خریداری سهام شرکت‌های بورسی، درصد بالایی از سهام شرکت را تصاحب می‌کنند. با درنظر داشتن این موضوع، به میزان سهامی که به‌طور معمول در شرکت‌های بورسی در اختیار سهامداران حقیقی قرار دارد و مرتب در بازار خریدوفروش می‌شود، سهام شناور آزاد گفته می‌شود.

در این بين هرقدر میزان درصد سهام شناور آزاد یک شرکت بیش‌تر باشد، برای سرمایه‌گذاران حقیقی، این شرکت بورسی جاذبه بیش‌تری دارد. با عنايت به این موضوع، شاخص آزاد شناور تغییرات قیمت آن بخش از سهام را می‌سنجد که توسط سهامداران حقیقی خریدوفروش می‌کند؛ این شاخص می‌توانند تصویر مناسبی از شرکت‌های بورسی در اختیار سهامداران بگذارد.

۶. شاخص بازار اول و بازار دوم

بورس اوراق بهادار بر مبناي مؤلفه‌هایی مانند میزان سرمایه، تعداد سهامداران، وضعیت سودآوری، تعداد سهامی که توسط سهامداران حقیقی در بازار خریدوفروش می‌شود یا در اصطلاح سهام شناور آزاد و غيره، شرکت‌های بورسی را تقسيم‌بندی کرده است. بر مبناي این دسته‌بندی، شرکت‌هایی که شرایط بهتری داشته باشند در بازار اول و ساير شرکت‌های بورسی در بازار دوم تقسيم‌بندی می‌شوند. در این بين شرکت‌هایی که در بازار اول حضور دارند هم به دو دسته تابلو اصلی و فرعی تقسیم می‌شوند. برای هر یک از این دسته‌بندی‌ها یک شاخص وجود دارد که میانگین تغییرات قیمت سهام شرکت‌هایی را نشان می‌دهد که در این گروه‌ها حضور دارند.

۷. شاخص ۵۰ شرکت برتر

به‌طور معمول هر سه ماه یک‌بار، ۵۰ شرکت برتر در بورس اوراق بهادار معرفی می‌شوند که سهام این شرکت‌ها نسبت به ديگر شرکت‌های موجود در بورس اوراق بهادار، قابلیت نقد شوندگی بالاتري را دارد. شاخص ۵۰ شرکت برتر میانگین قیمت سهام این ۵۰ شرکت برتر را نشان می‌دهد. این شرکت‌ها در طول روز، به تعداد قابل توجهی خرید و فروش می‌شوند و سهامداران به آساني می‌توانند سهام این شرکت‌های بورسی را خرید‌و‌فروش کنند.

۸. شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

شاخص ۳۰ شرکت بزرگ نیز میانگین تغییرات قیمت سهام ۳۰ شرکت بزرگ بورس را نشان خواهد داد. معیار انتخاب این ۳۰ شرکت نیز بر مبناي اندازه شرکت است و اندازه شرکت‌ها نیز از ارزش روز بازار سهم مشخص می‌شود که ارزش روز بازار سهام از حاصل‌ضرب قیمت سهم در تعداد سهام منتشر شده شرکت به دست می‌آید. شاخص ۳۰ شرکت بزرگ تغییرات قیمت سهامی را نشان می‌دهد و اگرچه این شرکت‌های بورسی کم‌تر از ده درصد تعداد شرکت‌های بورسی را تشکیل می‌دهند ولي بیش از ۷۰ درصد ارزش بورس تهران را به خود اختصاص داده‌اند و تغییرات قیمت آن‌ها می‌تواند اثر بزرگی بر شاخص کل و بورس بگذارد. این شاخص هر سه ماه یک‌بار به‌روزرسانی می‌شود.

شاخص‌های مهم بورس‌های جهانی

در بورس‌های سایر کشورها نیز شاخص‌هایی مورد توجه و بررسی فعالان بازار سرمایه قرار می‌گیرد که بااهميت‌ترين آن‌ها در جدول پايين آمده است:

تفسیر شاخص‌ها

با توجه به اینکه شاخص، سطح عمومی قیمت‌ها یا نمايان‌گر بازدهی است، کاهش یا افزایش آن لزوماً بیان‌گر صعود یا نزول قیمت كليه شرکت‌ها نیست؛ چرا كه امكان دارد قسمتي از شرکت‌ها با افزایش قیمت همراه باشند ولي نزول قیمت تعداد بیش‌تری از شرکت‌ها یــا شرکت‌هایی با حجم بیش‌تر، سطح عمومی قیمت‌ها و بنابراين میزان شاخص را کاهش دهد. از سويي ديگر شاخص‌ها سطح قیمت را در مقایسه با تاریخ مشخصی که تاریخ مبدأ نام دارد نشان می‌دهند؛ به بیانی دیگر سطح شاخص‌ها نسبت به تاریخ مبدأ یا همان زمان آغاز محاسبه شاخص سنجیده می‌شود. در اين راستا، به طور معمول، میزان شاخص‌ها در تاریخ مبدا ۱۰۰ در نظر گرفته می‌شود؛ براي نمونه اگر عدد شاخص هشت سال بعد از آغاز محاسبه یا همان تاریخ مبدأ برابر ۱۰۰۰ شود، این امر نشان می‌دهد که سطح عمومی قیمت سهام نسبت به تاریخ مبدأ ۱۰ برابر شده است. براي نمونه‌ای دیگر، اگر میزان مطلق شاخص کل قیمت ۱۲۰۰۰ اعلام شود، این عدد به‌تنهایی قابل تفسیر نيست ولي اگر مشخص شود که مقدار شاخص در ماه گذشته ۱۰۰۰۰ و در تاریخ مبدا ۱۰۰ بوده، فعالان بازار سرمایه درمی‌یابد که سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌ها از ماه گذشته ۲۰ درصد و از تاریخ مبدا ۱۱۹۰۰ درصد افزایش‌یافته است.

کاربرد شاخص‌ها

به‌طور معمول یکی از معیارهای رکود و یا رونق اقتصادی در بازار سرمایه از طریق شاخص‌ها مشخص می‌شود؛ به عبارت دیگر فعالان بازار سرمایه از این روش می‌توانند وضعیت کلی بازار را بسنجند و حتی تغییرات احتمالی قیمت‌ها را در آینده نيز دنبال کنند. این موضوع نیز بسیار بااهمیت است که سهامداران می‌توانند از راه شاخص‌ها، به مقایسه تغییرات یک پدیده در دو زمان مختلف اشراف پیدا کنند؛ به شكل کلی شاخص ابزاری برای مقایسه تغییرات گروهی چند پدیده با یکدیگر است. در این بين با استفاده از شاخص قیمت می‌توان صنایع مختلف را با یکدیگر مقایسه کرد.

جمع‌بندی

در این مطلب توضیح دادیم که شاخص چیست و با بعضي از شاخص‌های بورس اوراق بهادار تهران و بورس‌هاي مطرح در سطح جهاني آشنا شدیم. همچنین فهميديم که صاحبان سرمایه برای سرمایه‌گذاری در هر بازار باید در آغاز وضعیت آن بازار را مورد ارزیابی قرار دهند؛ بازار سرمایه نیز از این قضیه مستثنا نیست. یکی از ابزارهایی که وضعیت بازار سرمایه را طی دوره‌های قبل و جاری نشان می‌دهد، شاخص‌ها هستند؛ شاخص‌ها می‌توانند تصویر مطلوبی از وضعیت بازار را در اختیار سهامداران بگذارند.

 درنهايت ذکر این نکته بسیار حائز اهمیت است که سهامداران نباید تنها با تکیه‌بر یک شاخص، سهام شرکت‌های مختلف را خرید و فروش کنند؛ بلکه استفاده كردن از شاخص‌های بورسی تنها یکی از ابزارهایی است که سهامداران باید در معاملات بورسی به آن توجهي ویژه‌ داشته باشند.